- Elementarne prawo, jakim jest niewątpliwie wolność zrzeszania się gwarantuje wszystkim obywatelom Konstytucja RP, która zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka oraz Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych umożliwia równe, bez względu na przekonania uczestniczenie w życiu publicznym i wyrażanie swoich poglądów, które nie narusza porządku prawnego określonego w ustawach.
Aktem prawnym opisującym problematykę zrzeszania się oraz określającym sposób powołania i funkcjonowania stowarzyszeń jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach, zgodnie z którą stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowym (art. 2 ust.1).
Prawo tworzenia stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim:
- mającym pełną zdolność do czynności prawnych;
- niepozbawionym praw publicznych.
- Sposób tworzenia stowarzyszeń opisano w Rozdziale 2 ustawy.
W art. 9 stwierdza się, iż osoby w liczbie co najmniej siedmiu, pragnące założyć stowarzyszenie, uchwalają statut stowarzyszenia i wybierają władze stowarzyszenia.
Zarząd, zgodnie z art. 12 ust. 1, składa do sądu rejestrowego wniosek o rejestrację wraz z poniższymi załącznikami:
- statutem;
- listą założycieli, zawierającą imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli;
- protokołem z wyboru władz;
- informacją o adresie siedziby organizacji.
O ile przepisy nie stanowią inaczej, stowarzyszenie podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (art. 8).
- Statut stowarzyszenia określa w szczególności (art.10 ust. 1)
- nazwę stowarzyszenia, odróżniającą je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji;
- teren działania i siedzibę stowarzyszenia,
- cele i sposoby ich realizacji;
- sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków;
- władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz kompetencje;
- możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją;
- sposób reprezentowania stowarzyszenia, w szczególności sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, a także warunki ważności jego uchwał;
- sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich;
- zasady dokonywania zmian statutu;
- sposób rozwiązania się stowarzyszenia.
Stowarzyszenie może tworzyć terenowe jednostki organizacyjne. W takim przypadku, zgodnie z art. 10a ust. 1, statut stowarzyszenia winien dodatkowo określać:
- zasady tworzenia oraz rozwiązania terenowej jednostki organizacyjnej;
- strukturę organizacyjną terenowej jednostki organizacyjnej;
- organy terenowej jednostki organizacyjnej, w tym zarząd, oraz tryb dokonywania ich wyboru lub powoływania;
- możliwość otrzymywania przez członków zarządu terenowej jednostki organizacyjnej wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją, w przypadku gdy w statucie stowarzyszenia przewidziano możliwość otrzymywania takiego wynagrodzenia przez członków zarządu stowarzyszenia.
Zgodnie z art. 17 ust. 1 stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego.
- Nadzór nad działalnością stowarzyszeń należy zgodnie z dyspozycją art. 8 ust. 5 pkt 2 do starosty właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia (za wyjątkiem stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego, nad którymi nadzór sprawuje właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia wojewoda).
W ramach nadzoru nad stowarzyszeniami, organ nadzorujący ma prawo (art. 25 ust.2) :
- żądać dostarczenia w wyznaczonym terminie przez zarząd stowarzyszenia odpisów uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów);
- żądać od władz stowarzyszenia niezbędnych wyjaśnień.
6. Problematyka majątku stowarzyszenia została zawarta w Rozdziale 4 przedmiotowej ustawy.
Majątek stowarzyszenia powstaje z (art. 33):
- składek członkowskich;
- darowizn,
- spadków;
- zapisów;
- dochodów z własnej działalności;
- dochodów z majątku stowarzyszenia;
- ofiarności publicznej.
Stowarzyszenie, z zachowaniem obowiązujących przepisów, może przyjmować darowizny, spadki i zapisy oraz korzystać z ofiarności publicznej. Może także prowadzić działalność gospodarczą według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków (art. 34). Warto podkreślić, iż wg art. 35 stowarzyszenie może otrzymywać dotacje według zasad określonych w odrębnych przepisach, tj. na mocy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o finansach publicznych.
Stowarzyszenie zwykłe
7. Ustawodawca dopuszcza tworzenie uproszczonych form stowarzyszeń, nazwanych stowarzyszeniami zwykłymi, nieposiadającymi osobowości prawnej.
Stowarzyszenie zwykłe może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane.
Procedura powołania stowarzyszenia zwykłego jest następująca:
osoby w liczbie co najmniej trzech, zamierzające założyć stowarzyszenie zwykłe, uchwalają regulamin działalności, określający w szczególności nazwę stowarzyszenia zwykłego, cel lub cele, teren i środki działania, siedzibę, przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo zarząd, zasady dokonywania zmian regulaminu działalności, sposób nabycia i utraty członkostwa, a także sposób rozwiązania stowarzyszenia zwykłego.
Stowarzyszenie zwykłe, które zamierza posiadać zarząd, określa w regulaminie działalności tryb jego wyboru oraz uzupełniania składu, kompetencje, warunki ważności jego uchwał oraz sposób reprezentowania stowarzyszenia zwykłego, w szczególności sposób zaciągania zobowiązań majątkowych.
Stowarzyszenie zwykłe, które zamierza posiadać organ kontroli wewnętrznej, określa w regulaminie działalności tryb jego wyboru, uzupełniania składu oraz jego kompetencje.
8. Przedstawiciel reprezentujący stowarzyszenie zwykłe albo zarząd składają na piśmie organowi nadzorującemu właściwemu ze względu na siedzibę stowarzyszenia zwykłego wniosek o wpis do ewidencji stowarzyszeń zwykłych, zwanej dalej „ewidencją”, dołączając:
- regulamin działalności;
- listę założycieli stowarzyszenia zwykłego, zawierającą ich imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli;
- mię i nazwisko, adres zamieszkania oraz numer PESEL przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie zwykłe albo członków zarządu;
- imię i nazwisko, adres zamieszkania oraz numer PESEL członków organu kontroli wewnętrznej, o ile regulamin działalności przewiduje ten organ;
- adres siedziby stowarzyszenia zwykłego.
9. Stowarzyszenie zwykłe powstaje i może rozpocząć działalność z chwilą wpisu do ewidencji.
10. Stowarzyszenie zwykłe nie może:
- powoływać terenowych jednostek organizacyjnych;
- zrzeszać osób prawnych;
- prowadzić działalności gospodarczej;
- prowadzić odpłatnej działalności pożytku publicznego.
11. Stowarzyszenie zwykłe uzyskuje środki na działalność ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz z ofiarności publicznej.
Stowarzyszenie zwykłe może otrzymywać dotacje na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
12. Na mocy art. 42a ustawy stowarzyszenie zwykłe liczące co najmniej siedmiu członków może się przekształcić w stowarzyszenie.
Tryb postępowania związany z przekształceniem stowarzyszenia zwykłego w stowarzyszenie określają szczegółowo art. 42a-42e.
Aktualne akty prawne obowiązujące w Polsce, w tym omawiana powyżej ustawa Prawo o stowarzyszeniach, dostępne są na stronach internetowych Sejmu RP: http://isap.sejm.gov.pl/index.jsp
