Historia zarządzania energią w Bielsku-Białej sięga 1993 roku, kiedy to miasto zawiązało współpracę z samorządami europejskimi świadomymi swojej energetycznej przyszłości. Owocem tej współpracy było powstanie w 1997 roku pierwszego samorządowego Biura Zarządzania Energią, komórki gminnej zajmującej się efektywnością energetyczną zasobów własnych, a także edukacją w tej dziedzinie zarówno mieszkańców, jak i podmiotów funkcjonujących na terenie miasta.
Dbanie o efektywność energetyczną jest opłacalne. Bielsko-Biała ma prawie 30-letnie doświadczenia w tym zakresie. Oto kilka kluczowych dat związanych z zarządzaniem energią w naszym mieście:
- do 2000 roku zlikwidowano ostatnie źródło węglowe zasilające miejskie obiekty publiczne, które obecnie korzystają wyłącznie z sieci ciepłowniczej lub gazowe;
- w 2001 roku uruchomiono pierwszy obiekt oparty na odnawialnym źródle energii, jakim jest biogaz powstający na miejskim wysypisku odpadów; wykorzystuje się też biogaz powstający ze ścieków komunalnych w oczyszczalni ścieków AQUA, a dzięki temu szkodliwy dla człowieka metan produkuje prąd i ciepło i nie trafia do atmosfery;
- rok 2003 to początek weryfikacji umów na dostawy ciepła i redukcji mocy zamówionych w obiektach miejskich o ok. 5MW, co daje 600 tys. zł rocznych oszczędności bez żadnych nakładów;
- w 2005 roku powstał system monitorowania 140 publicznych budynków gminnych pod względem zużycia energii i ciepła, co przełożyło się na redukcję zużycia tych mediów i generowanie ok. 4 mln zł oszczędności rocznie;
- od 2009 roku do tych oszczędności dokładamy jeszcze działania polegające na zbiorowym zakupie energii elektrycznej dla oświetlenia ulic i dla potrzeb budynków publicznych miasta, co pozwala na roczne oszczędności kupowanej energii na poziomie 4 mln zł. Warto tu wspomnieć także o aspekcie ekologicznym, bo mniejsze zużycie energii, to mniej zanieczyszczeń powietrza.
Przełomowy moment dla zarządzania energią w Bielsku-Białej miał miejsce w 2009 roku, kiedy miasto jako jedno z pierwszych polskich i europejskich miast przystąpiło do Porozumienia Burmistrzów – inicjatywy nastawionej na lokalną realizację unijnych celów 3x20. Konsekwencją tego przystąpienia było opracowanie „Planu działań na rzecz zrównoważonej energii dla miasta Bielska-Białej do roku 2020” (z języka angielskiego skrót SEAP). Ten istotny dla lokalnej strategii energetycznej dokument został przyjęty przez Radę Miejską jako pierwszy taki plan w Polsce. Dokument ten posłużył także do opracowania przez NFOŚiGW programu finansowania planów gospodarki niskoemisyjnej dla polskich samorządów, których powstało blisko 1000. Plan SEAP wskazał 16 działań inwestycyjnych i edukacyjnych, w tym zaangażowanie mieszkańców do strategii klimatyczno-energetycznej miasta, nakierowanych na redukcję emisji CO2 z terenu miasta do roku 2020 co najmniej 20% w stosunku do roku bazowego, jakim jest 1990.
Cel założony w SEAPie został osiągnięty na poziomie 23,69% i w 2020 roku miasto ponownie przystąpiło do Porozumienia Burmistrzów na rzecz klimatu i energii, tym razem już światowego. W 2024 roku Rada Miejska uchwaliła „Plan gospodarki niskoemisyjnej oraz Plan działań na rzecz zrównoważonej energii i klimatu dla miasta Bielska-Białej do roku 2030”, którego celem jest redukcja emisji CO2 o co najmniej 40%.
W perspektywie do 2030 roku wyznaczono nowy cel strategiczny: Kontynuacja działań na rzecz transformacji miasta Bielska-Białej w kierunku gospodarki niskoemisyjnej poprzez: ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, poprawę efektywności energetycznej, wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych oraz zwiększenie odporności na zmiany klimatu.
Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez realizację 34 różnorodnych działań.
Wieloletni program termomodernizacji budynków gminnych jest zrealizowany prawie w 100%, odnowiony został miejski tabor autobusów, oświetlenie uliczne należące do gminy jest w 100% zmodernizowane. Miejskie przedsiębiorstwo ciepłownicze od blisko 18-ciu lat systematycznie wymienia sieć cieplną na rurociągi preizolowane, co zmniejszyło straty i tym samym roczną emisję CO2 o 72 tys. ton. W 2013 roku powstała nowa elektrociepłownia o sprawności wytwarzania prądu i ciepła na poziomie 89%, z której emisja CO2 niższa jest o 26% od starej, wybudowanej w latach 70-tych. Emisja innych zanieczyszczeń zmniejszyła się kilkuset krotnie. W obiekcie zastosowano kotły fluidalne oraz akumulator ciepła o pojemności 20 tys. m3, który zwiększa efektywność systemu energetycznego miasta oraz bezpieczeństwo dostaw – to taki wysoki zbiornik w kształcie walca, widoczny szczególnie od strony ulicy Żywieckiej. Spółka AQUA S.A. zarządzająca wodociągami w regionie, w której miasto jest udziałowcem, także działa bardzo sprawnie i innowacyjnie. Uzyskała wskaźnik skanalizowania miasta Bielska-Białej w 99%, a odprowadzane ścieki komunalne są źródłem dodatkowej energii cieplnej i elektrycznej. Zainstalowane w nich pompy ciepła pokrywają w 100% zapotrzebowanie oczyszczalni ścieków AQUA na ciepło, a biogaz powstający w ściekach generuje prąd, który w 50% zabezpiecza potrzeby oczyszczalni. AQUA wykorzystuje wodociągi w mieście także do ogrzewania wody basenowej i powietrza w swojej pływalni dzięki zainstalowanym w nich pompom ciepła. Produkcja prądu z metanu powstającego na miejskim wysypisku odpadów przynosi rocznie ok. 4000 MWh energii elektrycznej. Odnawialne źródła energii to dobra inwestycja w oszczędność i ochronę klimatu. Na kilkunastu obiektach gminnych (domy pomocy, szkoły, szpitale, obiekty sportowe) pracują instalacje solarne o pow. ponad 1200 m2 ogrzewając wodę i zmniejszając koszty eksploatacji tych budynków. Miasto od 15 lat dofinansowuje także instalacje solarne w domach jednorodzinnych mieszkańców. W ten sposób mieszkańcy zainstalowali 3600 m2 kolektorów słonecznych. Z takiej powierzchni można uzyskać rocznie energię cieplną o wartości prawie 1500 MWh. Słoneczne dachy powstają również na obiektach publicznych – szkołach, przedszkolach, szpitalach, domach pomocy i obiektach sportowych, co pozwala na zmniejszanie zapotrzebowania tych budynków na ciepłą wodę i prąd.
Działania ekologiczne mieszkańców są przez Urząd Miejski mocno wspierane. Od 2006 udziela on dotacji na odnawialne źródła energii w domach prywatnych, a od 2004 roku realizuje program dotacji do wymiany starych, nieefektywnych kotłów węglowych w domach mieszkalnych na ekologiczne źródła ciepła. Do tej pory wymienionych zostało ponad 8500 starych pieców węglowych, co przyniosło efekt ekologiczny w postaci zmniejszenia emisji CO2 oraz zmniejszenie rocznej emisji innych gazów i zanieczyszczeń pyłowych do atmosfery. W walkę z niską emisją włączyła się także Straż Miejska; oprócz edukacji mieszkańców podczas kontroli w domach prywatnych realizuje prelekcje w tym zakresie w placówkach oświatowych na terenie miasta (szkoły i przedszkola).
Plan SEAP z 2009 roku wyraźnie wskazał, że bez udziału podmiotów funkcjonujących na terenie miasta i bez środków pomocowych nie da się zrealizować celów 3x20. W rękach władz miasta znajduje się jedynie 10% zabudowań z terenu Bielska-Białej, zatem aby wykonać ten plan i skutecznie zracjonalizować korzystanie z zasobów energetycznych konieczne jest włączenie w to jak największej liczby mieszkańców i podmiotów lokalnych. Warto zatem powalczyć o zmianę zachowań mieszkańców. Bielsko-Biała w 2010 roku przystąpiło do realizacji europejskiego projektu ENGAGE, którego celem było włączenie mieszkańców do działań na rzecz poszanowania energii i ochrony środowiska naturalnego. W tym celu w 2011 roku uruchomiona została wieloletnia kampania promocyjno-edukacyjna „Bielsko-Biała chroni klimat”, która realizowana jest do dziś. Kampanię tworzą 2 podstawowe elementy: konkursy miejskie dla dzieci i młodzieży „Szanuj energię, chroń klimat” oraz coroczna impreza dla mieszkańców o nazwie „Beskidzki Festiwal Dobrej Energii”.
Głównym narzędziem oddziaływania na lokalną społeczność była ekspozycja 300 plakatów z wizerunkami ponad 1000 mieszkańców reprezentujących różne środowiska, instytucje i rodziny, a podejmujących konkretne zobowiązania na rzecz zmniejszenia zużycia energii i przemyślanego korzystania z zasobów środowiska lokalnego. To tzw. ambasadorzy klimatu, którzy pociągają swoim przykładem innych. Plakaty z ich zobowiązaniami prośrodowiskowymi prezentowane były wielokrotnie i poruszyły całe miasto. Wokół tej wystawy zbudowana została impreza dla mieszkańców pod nazwą Beskidzki Festiwal Dobrej Energii, w którego przebieg zaangażowało się ponad 100 ambasadorów klimatu. Festiwal był wspólną zabawą mieszkańców przenikniętą przekazem wiedzy o racjonalnym korzystaniu ze środowiska i energii. Przewinęło się przez niego tysiące osób.
Po latach oddziaływania na świadomość mieszkańców oraz konsekwentne działania inwestycyjne efekty ekologiczne są już widoczne. Na przestrzeni 13-stu lat zanieczyszczenia powietrza zmniejszyły się kilkukrotnie i mieszkańcy Bielska-Białej mogą oddychać swobodnie.
Działania podjęte przez Miasto Bielsko-Biała są różnorodne. Jest to zarówno finansowe wsparcie mieszkańców likwidujących stare kotłownie węglowe na rzecz ekologicznych systemów ogrzewania domów jednorodzinnych oraz lokali w budynkach wielorodzinnych (od 2007 r. dofinansowano ponad 8,5 tys. kotłowni przyjaznych środowisku naturalnemu), jak i wieloletnia, ogólnomiejska i konsekwentnie realizowana od 2011 roku edukacja ekologiczna w postaci promocyjno-edukacyjnej kampanii „Bielsko-Biała chroni klimat”. Warto podkreślić, że w kampanię zaangażowane jest 90% placówek oświatowych w mieście, a sama kampania jako działanie samorządu została nagrodzona 20-krotnie, w tym dwoma europejskimi nagrodami głównymi pośród ponad 200 miastami Europy.
Warto wspomnieć, że od 2021 roku w ramach porozumienia z WFOŚiGW w strukturach samorządu funkcjonuje punkt konsultacyjny programu Czyste Powietrze, który wspiera mieszkańców miasta i okolic w skutecznym pozyskaniu środków na termomodernizację swoich domów. Bielsko-Biała aktywnie realizuje także wojewódzki 6-letni „Projekt LIFE Śląskie. Przywracamy Błękit”, zmierzający do udostępnienia eko-wiedzy o sposobach walki o czyste powietrze jak największej liczbie mieszkańców regionu.