Na przestrzeni wieków niewiele chorób pochłonęło tak wiele istnień ludzkich, spowodowało tak dużą śmiertelność, jak gruźlica.
Na przełomie XX wieku, gruźlica była najczęstszą przyczyną śmierci w Stanach Zjednoczonych, w populacji przed 20 rokiem życia było zarażonych ponad 80% osób.
W Stanach Zjednoczonych i Europie niewiele innych chorób może się równać z gruźlicą, pod względem tak znacznego obniżenia zachorowalności i śmiertelności. Odpowiedzialne są za to dwa główne czynniki: ogólna poprawa warunków życiowych oraz opracowanie skutecznego leczenia, które sprawiło, że gruźlica stała się chorobą wyleczalną. Obecnie mimo, że identyfikacja prątka przez Roberta Kocha miała miejsce w 1882 r., wciąż nie można popadać w samozadowolenie. Szacuje się bowiem, że około jedna trzecia światowej populacji jest zakażona prątkiem gruźlicy tzn. ma infekcję czynną lub utajoną. Każdego roku odnotowuje się 8-10 mln nowych przypadków czynnej gruźlicy i około 2-3 mln zgonów z powodu tej choroby na całym świecie.
Gruźlica to choroba zakaźna, którą wywołują bakterie zwane pałeczkami lub prątkami (również prątkami Kocha - od nazwiska ich odkrywcy).
Czynnikiem etiologicznym wywołującym gruźlicę jest laseczka beztlenowa – Mycobacterium tuberculosis. Przenoszenie choroby odbywa się za pośrednictwem niewielkich kropel aerozolu o wielkości 1-5 um ,zawierających mikroorganizmy.
Źródłem tych kropelek jest chory na gruźlicę, który jest nosicielem „zarazka”, często wydalający prątki gruźlicy z plwociną lub w postaci niewielkich kropelek powstających podczas wykonywania codziennych czynności, takich jak rozmawianie, kaszel, śpiew, śmiech. Najczęściej przenoszenie choroby odbywa się za pośrednictwem względnie bliskiego kontaktu, często między osobami spokrewnionymi lub innymi zamieszkującymi to samo gospodarstwo domowe. Choroba nie jest przenoszona przez skażone powierzchnie
np. odzież, sztućce, niemal wyłącznym sposobem jej rozprzestrzeniania się jest bezpośrednie wdychanie aerozolu przez drugą osobę.
Chorzy prątkujący muszą być odizolowani od otoczenia i pozostawać w szpitalu. Po dwóch tygodniach leczenia przestają rozsiewać bakterie, ale specjaliści uważają, że powinni pozostać w szpitalu przez kolejne 4-6 tygodni. Dopiero po tym czasie można leczyć się w przychodni. W pierwszej fazie choroby podaje się jednocześnie 3-4 leki przeciwgruźlicze oraz antybiotyki.
Zachodzą istotne różnice, a co za tym idzie, odmienności w obrazie klinicznym między zakażeniem gruźlicznym, a gruźlicą jako chorobą. Zakażenie gruźlicze jest konsekwencją pierwotnej ekspozycji, w wyniku której prątki zasiedlają organizm pacjenta, ale mechanizmy obronne gospodarza uniemożliwiają wystąpienie jawnej klinicznie choroby. Swoistą odporność na prątka gruźlicy można stwierdzić na podstawie dodatnich testów skórnych. Pacjenci zakażeni, ale bez objawów choroby nie zarażają. U pacjenta z gruźlica płuc mogą występować: objawy ogólnoustrojowe, objawy związane z drogami oddechowymi lub nieprawidłowe zmiany na zdjęciu rtg klatki piersiowej.
W większości przypadków gruźlicy dostępna jest skuteczna chemioterapia. Dotychczas leczenia gruźlicy z zastosowaniem przedłużonej hospitalizacji lub różnych zabiegów chirurgicznych było mało skuteczne, obecnie większość przypadków jest uleczalna pod warunkiem odpowiedniego leczenia farmakologicznego. Pacjenci są leczeni przez dłuższy czas, zazwyczaj co najmniej dwoma skutecznymi lekami przeciwprątkowymi, w niektórych przypadkach uzupełnione w pierwszych dwóch miesiącach trzecim lekiem. Leki mogą być podawane w warunkach ambulatoryjnych, jednak ciężej chorzy wymagają hospitalizacji.
Tak więc skuteczne leczenie gruźlicy wymaga długotrwałego leczenia wszystkich pacjentów i leczenia bezpośrednio nadzorowanego wielu pacjentów. Obecnie najistotniejszym czynnikiem w rozpoczęciu leczenia przeciw prątkowego jest bezwzględne stwierdzenie prątków. Do niedawna początkiem rozpoczęcia farmakoterapii, poza stwierdzeniem w badaniu bezpośrednim prątków, były posiewy, którego wyniki otrzymywano po 8 tygodniowych posiewach materiału (plwociny, płynów z jam ciała, aspiratu oskrzelowego). Obecnie czas uzyskania potwierdzenia został skrócony poprzez wykorzystanie sond genetycznych, badań izotopowych.
Gruźlica jest chorobą zapalną i jak każde zapalenie, poza przypadkami skrajnymi, wymaga intensywnego leczenia antybiotykami i chemioterapeutykami, ale co najważniejsze jest chorobą wyleczalną.
Artykuł został opracowany przez
lek. med. Adama Pawlaka, pulmonologa
