Obchodzony każdego roku 14 listopada Światowy Dzień Cukrzycy, koncentruje się w roku bieżącym na temacie „Cukrzyca: znaj ryzyko, bądź odpowiedzialny”.
Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna, charakteryzująca się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi (hiperglikemią), spowodowanym brakiem lub niedostateczną ilością hormonu insuliny w organizmie. Dzięki insulinie glukoza jest pobierana z krwi do komórek, gdzie ulega metabolizmowi, dostarczając organizmowi potrzebną do życia energię. Nieleczona lub niewłaściwie leczona cukrzyca może prowadzić do poważnych powikłań i rozwoju innych chorób tj. udar mózgu, choroba niedokrwienna serca, retinopatia cukrzycowa, zaćma, przewlekła niewydolność nerek, zespół stopy cukrzycowej.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) cukrzycę dzieli się na cztery typy. Do najczęstszych postaci zaliczamy cukrzycę typu 2 determinowaną przez styl życia. Zazwyczaj dotyczy osób dorosłych w momencie gdy organizm staje się odporny na insulinę lub nie wytwarza jej odpowiedniej ilości.
Objawy kliniczne cukrzycy (hiperglikemii) pojawiają się, gdy stężenie glukozy we krwi przekracza 250-300 mg/dl (13.8-16.6 mmol/l). Są to:
– pragnienie,
– wielomocz,
– osłabienie,
– spadek masy ciała (niewytłumaczony celowym odchudzaniem),
– zaburzenia widzenia,
– senność.
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego cukrzycę rozpoznaje się jeżeli spełnione jest 1 z poniższych 4 kryteriów:
1. stężenie glukozy na czczo w osoczu krwi żylnej ≥126 mg/dl (7,0 mmol/l stwierdzone dwukrotnie lub
2. stężenie glukozy na czczo w osoczu krwi żylnej w 2 godz. doustnego testu obciążenia glukozą ≥ 200 mg/ lub
3. przygodna glikemia (niekoniecznie na czczo) w osoczu ≥ 200 mg/dl ( stwierdzona 1-krotnie przy współistnieniu takich objawów hiperglikemii jak: nasilona diureza (wielomocz), wzmożone pragnienie, utrata masy ciała (nie celowa), oraz mniej typowe objawy jak: osłabienie i wzmożona senność, zmiany ropne na skórze, stany zapalne narządów moczowo-płciowych lub
4. wartość hemoglobiny glikowanej (HbA1c) ≥ 6,5% (≥47mmol/mol).
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca osobom powyżej 45 roku życia wykonanie oznaczenia stężenia glukozy w osoczu krwi żylnej co 3 lata, a w grupach ryzyka – co roku.
Do grup ryzyka, które wymagają oznaczenia glikemii raz w roku należą:
- osoby z nadwagą (BMI ⩾ 25 kg/m²) lub otyłością (BMI 30 ⩾ kg/m²),
- osoby z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku cukrzycy,
- osoby mało aktywne fizycznie,
- pacjenci ze stanem przedcukrzycowym,
- kobiety z przebytą cukrzycą ciążową,
- kobiety, które urodziły dziecko o masie > 4 kg,
- pacjenci z nadciśnieniem tętniczym (⩾ 140/90 mm Hg),
- pacjenci z dyslipidemią,
- kobiety z zespołem policystycznych jajników,
- pacjenci z chorobą układu sercowo – naczyniowego.
Aktywność fizyczna jest ważną częścią prawidłowego, kompleksowego postepowania w profilaktyce wielu chorób, m.in. cukrzycy i otyłości.
Regularne ćwiczenia fizyczne powodują obniżenie poziomu glukozy we krwi. Istotny jest każdy element codziennej aktywności, dlatego:
• zrezygnuj z windy, wchodź po schodach; • spaceruj (częste i dłuższe spacery z psem, umawiaj się ze znajomymi);
• jeśli jeździsz samochodem, zaparkuj dalej, jeżeli jeździsz autobusem, wysiadaj przystanek wcześniej lub późnej;
• wyrób nawyk regularnych ćwiczeń np. porannych;
• znajdź powód do wyjścia z domu (np. chodź do sklepu po jedną rzecz).
Według WHO niezbędna, minimalna dawka aktywności fizycznej to:
• dla dzieci i młodzieży (5 – 17 lat): 60 minut umiarkowanej lub intensywnej aktywności fizycznej codziennie. Co najmniej 3 razy w tygodniu ćwiczenia oporowe.
• dla zdrowej osoby dorosłej (18–65 lat): 150-300 minut ćwiczeń aerobowych
o umiarkowanej intensywności lub 75–150 minut intensywnej aerobowej aktywności fizycznej lub równoważna kombinacja aktywności.
• dla osób powyżej 65. roku życia: zaleca się dążyć do osiągnięcia tych samych celów co zdrowe osoby dorosłe, jeżeli osoba starsza nie może ćwiczyć z powodu uwarunkowań zdrowotnych, powinna być aktywna fizycznie tyle, ile może.
Zasady zdrowego odżywiania regulującego poziom glukozy:
• dbaj o regularność posiłków. Spożywaj regularnie 4–5 mniejszych posiłków dziennie, bazuj na żywności o niskim indeksie glikemicznym,
• pamiętaj o kolorowej diecie obfitej w warzywa i owoce. Zwiększ spożycie warzyw (3-4 porcje) i owoców (1-2 porcje - najlepiej o niskim IG). Częściej wybieraj surowe, rzadziej poddane obróbce kulinarnej,
• wybieraj węglowodany złożone, redukuj proste. Głównym źródłem węglowodanów powinny być produkty zbożowe, szczególnie o niskim IG tj. pieczywo pełnoziarniste, makaron pełnoziarnisty, ryż brązowy,
• wybieraj tylko naturalne produkty mleczne. Są dobrym źródłem białka i wapnia. Produkty mleczne owocowe zawierają zbędny cukier,
• pamiętaj o odpowiedniej podaży płynów. Pij dziennie ok. 2 litry płynów, najkorzystniej wodę niegazowaną,
• wybieraj tłuszcze przyjazne dla serca. Ogranicz spożywanie tłuszczów zwierzęcych. Postaw na ryby i tłuszcze roślinne: oliwa z oliwek, olej rzepakowy. Nie zapomnij
o awokado, orzechach i nasionach.
• pamiętaj o odpowiednich technikach kulinarnych. Spożywaj potrawy gotowane, gotowane na parze, duszone bez wcześniejszego obsmażania, pieczone w folii lub
w rękawie termicznym.
• unikaj używek. Napoje alkoholowe nie mają żadnej wartości odżywczej. Dostarczają tylko zbędnych, tzw. pustych kalorii.
W leczeniu cukrzycy dokonało się wiele zmian. Do najważniejszych przełomów w tym zakresie w Polsce zalicza się:
- refundację indywidualnych pomp insulinowych w ramach Świadczenia Odrębnie Kontraktowanego (SOK),
- refundację ultraszybko działającego analogu insuliny (zmodyfikowanej insuliny),
- częściową refundację sensorów do ciągłego monitorowania glikemii w czasie rzeczywistym (CGM - RT) dla dzieci i młodzieży do 26. roku życia z cukrzycą typu 1 i 3 oraz częściową refundację sensorów do ciągłego monitorowania glikemii metodą Flash (FGM) dla dzieci i młodzieży od 4. do 18. roku życia z cukrzycą typu 1 i 3,
- od stycznia 2024 r. wszystkie ciężarne kobiety z cukrzycą uzyskają też dostęp do systemów ciągłego monitorowania glikemii, bez ograniczenia tylko do tych wymagających podawania insuliny. Jest to stosunkowo niewielka grupa chorych, jednak obarczona możliwością powikłań. To znacząca redukcja możliwości wystąpienia wad wrodzonych u dzieci, związanych z niewyrównaną cukrzycą w czasie ciąży.
Na szczęście z cukrzycą można żyć długie lata, ale konieczne jest odpowiednie leczenie i zmiana stylu życia (dieta, aktywność fizyczna). Trzeba także zaakceptować chorobę i to, że będzie towarzyszyć do końca życia.
dr n. med. Iwona Petrulewicz-Salamon, specjalista chorób wewnętrznych, diabetolog
