Profilaktyka chorób nowotworowych, jak od dawna wiadomo, przynosi największą korzyść zarówno społeczną jak i ekonomiczną. Może ona zapobiec co drugiemu nowotworowi lub pozwolić na jego wykrycie w jak najwcześniejszym etapie i umożliwić całkowite wyleczenie. Choroby nowotworowe są II - gą przyczyną zgonów u kobiet zaraz po chorobach układu krążenia. Najczęstszym nowotworem kobiecym jest rak piersi, który stanowi 23% zachorowań na nowotwory a na drugim miejscu jest rak szyjki macicy. Wśród nowotworów narządów rodnych następnymi w kolejności są rak trzonu macicy i rak jajnika.
Nowotworem, którego etiologia jest bardzo dobrze poznana, jest rak szyjki macicy. Jako jedyny posiada możliwość profilaktyki pierwotnej w postaci szczepionek przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego /HPV/, który wywołuje zakażenie będące główną przyczyną uruchomienia procesu nowotworzenia. Profilaktyka raka szyjki macicy polega na wdrożeniu zachowań prozdrowotnych, których podstawą jest uniknięcie zakażenia wirusem HPV oraz walka z następstwami dokonanego już zakażenia. Jest ona realizowana przez program skryningowy, którego celem jest wykrycie stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka za pomocą badania cytologicznego. Badanie cytologiczne jest badaniem całkowicie bezbolesnym
i pobierane jest w trakcie badania ginekologicznego. Powinno być wykonywane co roku, a co 3 lata można skorzystać z badania cytologicznego refundowanego przez NFZ. Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego jest najczęstszym zakażeniem przenoszonym drogą płciową. Znanych jest około 200 typów tego wirusa, ale ze względów onkologicznych najniebezpieczniejsze dla szyjki macicy są wirusy o wysokim potencjale onkogennym. Na szczęście około 80 % zakażeń ulega samowyleczeniu, niestety 20 % zakażeń przechodzi w stan przewlekły i ten moment jest uważany za początek procesu nowotworowego. Obecność zakażenia szyjki HPV wykrywa się w badaniu cytologicznym, ale jest też możliwe za pomocą testów DNA HPV. Na rozwój nowotworu szyjki macicy najbardziej narażone są kobiety, które wcześnie rozpoczęły współżycie, często zmieniające partnerów, wieloródki, palące papierosy, o niskim statusie socjoekonomicznym oraz pacjentki o obniżonej odporności.
Co roku w Polsce wykrywa się około 4 tys. nowych zachorowań, z czego prawie połowa kobiet umiera z powodu rozpoznania zbyt zaawansowanych zmian nowotworowych. Warto zaznaczyć, że wcześnie wykryty rak szyjki jest obecnie w 100 % wyleczalny. W Polsce najczęściej chorują kobiety w przedziale wiekowym 45- 59 lat, ale w ostatnich latach gwałtownie wzrasta liczba zachorowań w przedziale wiekowym 30-45 lat. Stany przednowotworowe i wczesne postaci raka nie dają żadnych charakterystycznych objawów, a objawy pod postacią krwistych upławów, krwawień kontaktowych, dolegliwości bólowych okolicy krzyżowo-lędźwiowej dotyczą już bardzo zaawansowanego procesu nowotworowego.
Kolejnym nowotworem narządu rodnego jest nowotwór endometrium czyli rak trzonu macicy. Dotyka on najczęściej kobiet w wieku około i pomenopauzalnym, aczkolwiek coraz częściej zdarzają się zachorowania u kobiet w wieku poniżej 45 lat. Czynnikiem ryzyka jest przede wszystkim: otyłość, cukrzyca, zaburzenia hormonalne, niepłodność, wczesne rozpoczęcie miesiączkowania i późno występująca menopauza. Proces nowotworowy jest zazwyczaj nierozerwalnie związany z nadmiarem poziomu estrogenów. Aktualnie brak jest, jak w przypadku raka szyjki macicy, programu badań przesiewowych w kierunku raka trzonu macicy. Najczęstszymi objawami rozwoju tego nowotworu są krwawienia maciczne w okresie pomenopauzalnym, a w okresie przedmenopauzalnym obfite i przedłużające się, nieregularne miesiączki, bóle dołem brzucha, krwawienia między miesiączkowe. Profilaktyka raka trzonu macicy polega na utrzymywaniu prawidłowej masy ciała oraz unikaniu niezrównoważonej terapii estrogenowej. Podejrzenie rozwoju choroby można postawić na podstawie badania ultrasonograficznego dopochwowego,a rozpoznanie po uzyskaniu wyniku badania histopatologicznego pobranej próbki w trakcie zabiegu wyłyżeczkowania jamy macicy czy histeroskopii. Zawsze w przypadku pojawienia się niepokojących objawów należy niezwłocznie zgłosić się na badanie ginekologiczne, a w przypadku występowania czynników ryzyka regularnie, co roku, wykonywać badanie ultrasonograficzne transwaginalne.
Najbardziej podstępnym nowotworem kobiecym jest rak jajnika. Choroba rozwija się skrycie nie dając praktycznie żadnych charakterystycznych objawów. W miarę jej rozwoju pojawiają się objawy ze strony jamy brzusznej: bóle, wzdęcia, uczucie pełności, częstomocz, parcia naglące, powiększenie obwodu brzucha. Do czynników ryzyka rozwoju raka jajnika zalicza się: bezdzietność, niepłodność, stymulacje owulacji, endometriozę, hiperestrogenizm, hiperandrogenizm, mutacjew genach BRCA-1 , BRCA-2, zespół Lynch II, nikotynizm, otyłość. Czynnikiem ochronnym jest długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej powyżej 5 lat.
Na chwilę obecną nie istnieje żaden skuteczny skryning pozwalający na wczesne wykrywanie zmian. W grupach ryzyka jak i każdej kobiecie, zwłaszcza po 50 roku życia, zaleca się coroczne wykonywanie badania USG dopochwowego wraz z oznaczeniami markerów nowotworowych. W Polsce co roku rozpoznaje się około 3,5 tys. nowych przypadków, z czego 2,5 tys. kobiet umiera. Choroba najczęściej dotyczy kobiet w wieku 50-60 lat. Jest często wykrywana w bardzo zaawansowanym stadium, w którym brak możliwości całkowitego wyleczenia. Można wtedy jedynie nowoczesnymi terapiami wydłużać życie Pacjentek.
Od ponad roku żyjemy w dobie pandemii Covid-19. Przeraża nas ilość zachorowań i zgonów z powodu zakażenia wirusem SARS-CoV-2. Umierają coraz młodsi ludzie. Problem polega na tym, że to nie jest ostateczne żniwo tej pandemii.
Z powodu niezgłaszania się na badania kontrolne, bagatelizowania pojawiających się objawów i odkładania wizyt u lekarza na czas po zakończeniu pandemii oraz niewątpliwie w wielu przypadkach utrudnionego dostępu do lekarzy i diagnostyki, będziemy świadkami zwiększonej umieralności wynikłej ze zbyt późno rozpoznanych chorób nowotworowych, kardiologicznych czy metabolicznych. Niestety te choroby nie poczekają, aż pandemia się zakończy. Namawiam zatem każdą z Pań do dbania o swoje zdrowie i wykonywanie corocznie badania ginekologicznego, badań ultrasonograficznych: dopochwowego i piersi oraz cytologii.
dr n. med. Agnieszka Zemanek-Wojnowska,specjalista ginekolog-położnik
