Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie samobójstwom
"Samobójstwa pochłaniają więcej ofiar niż wojny i morderstwa"
10 października - Światowym Dniem Zdrowia Psychicznego
Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego został ustanowiony w 1992 r. przez Światową Federację Zdrowia Psychicznego (The World Federation for Mental Health, WFMH), która postawiła sobie za cel rozpowszechnienie wśród ludzi wszystkich narodowości wiedzy na temat medycznych, biologicznych i społecznych aspektów zdrowia psychicznego. Głównym jego celem jest edukacja i promocja wiedzy na temat zdrowia psychicznego, zwiększenie świadomości społecznej odnośnie znaczenia dobrostanu psychicznego oraz zachęcanie do podejmowania działań na rzecz utrzymania dobrej kondycji psychicznej.
W roku 2019 hasłem przewodnim Światowego Dnia Zdrowia Psychicznego jest Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie samobójstwom. WFMH zwraca uwagę na wysokie ryzyko samobójstwa, towarzyszące chorobom psychicznym. Z tego powodu choroby psychiczne, z czego przeważnie nie zdajemy sobie sprawy, są śmiertelne. Tym samym ważne jest, by nie pozostawiać osób
w kryzysie jak i chorych psychicznie bez pomocy, opieki i leczenia. Zachowania samobójcze towarzyszyły człowiekowi przez wieki historii, ale w ostatnich dekadach znacząco wzrosła ich liczba we wszystkich częściach świata i przybrała alarmujący poziom.
Każdego roku 800 tysięcy osób na świecie ginie śmiercią samobójczą (średnio co 40 sekund), a 16 mln czyni nieudane próby (średnio co 3 sekundy). W Polsce
w wyniku śmierci samobójczej ginie rocznie około 5 tysięcy osób czyli średnio
15 osób dziennie odbiera sobie życie, a ponad 100 tysięcy czyni nieudane próby.
W Polsce samobójstwa popełniają pięciokrotnie częściej mężczyźni niż kobiety, wzrasta także liczba nastolatków w tej grupie. Najwięcej ofiar samobójstw w naszym kraju to osoby w średnim wieku produkcyjnym, w okresie wzmożonej aktywności zawodowej, czyli od 30 do 45 lat. Druga pod względem liczebności jest grupa osób starszych, powyżej 65. roku życia. Niepokojąca jest także liczba samobójstw wśród dzieci. W Polsce rocznie samobójstwo popełnia ok. 200 uczniów - najmłodszy samobójca miał 7 lat!. Samobójstwo stało się główną przyczyną śmierci osób w wielu 15-29 lat.
Należy podkreślić, że przyczyną samobójstwa jest zawsze splot wielu czynników, natomiast w zapobieganiu tragediom najważniejszą rolę odgrywa wsparcie udzielone osobie w kryzysie. 450 mln osób na świecie ma problemy ze zdrowiem psychicznym. Zaburzenia psychiczne są związane z ponad 90% przypadków wszystkich samobójstw, a piętno związane z chorobą psychiczną nie sprzyja poszukiwaniu pomocy. 60% zamachów samobójczych ma związek
z depresją, a wiele innych z alkoholem czy narkotykami.
W naszym otoczeniu znajdują się osoby o podwyższonym ryzyku targnięcia się na własne życie. To na ogół ludzie w kryzysie, bezrobotni, chorzy, biedni, opuszczeni, samotni. Samotność jest najpoważniejszym czynnikiem wystąpienia myśli samobójczych. Do przyczyn zamachów samobójczych oprócz chorób psychicznych i somatycznych (przewlekłych i nieuleczalnych), uzależnień (od alkoholu, narkotyków, hazardu) należą kryzysy w pracy i w związku, nieporozumienia rodzinne, zawody miłosne czy sytuacja ekonomiczna. U nastolatków czynnikami determinującymi akty samobójcze jest zła atmosfera w domu, konflikty z rodzicami
i rodzeństwem, kłopoty w szkole – złe oceny, odrzucenie czy nawet prześladowanie przez rówieśników na różnym tle np. wyglądu czy tożsamości seksualnej. Jako przyczyny prób coraz częściej stają się kłopoty finansowe i mobbing w pracy. Brak pieniędzy, pracy czy mobbing są ostatnią kroplą, która przepełnia czarę goryczy
i skłania ludzi do targnięcia się na własne życie. Wiek senioralny jest związany
z ubytkiem sił witalnych, kryzysem egzystencjalnym, samotnością. Natomiast osoby w sile wieku są narażeni na wszystko, co wynika z aktywności zawodowej. Do takich stresogennych czynników należy atmosfera w miejscu pracy, rozdźwięk między oczekiwaniami, a możliwością realizacji planów. Alkohol może wyzwalać samobójcze myśli, prowadzić do pesymistycznych postaw. Jest czynnikiem ułatwiającym przeprowadzenie samobójstwa. Dlatego tak ważna jest abstynencja u osób podatnych na depresję i stany lękowe, które uciekają w „samoleczenie” stanów depresyjnych i lękowych - alkoholem. Z reguły człowiek, który popełnia samobójstwo, zwykle sygnalizuje wcześniej takie zamiary. Wszelkie sygnały, w tym groźby samobójstwa trzeba traktować bardzo poważnie. U osób decydujących się na samobójstwo dominuje przekonanie, że są złe, bezradne, zawiodły, powinny coś zrobić, ale nie potrafią. Przekonaniom tym towarzyszą objawy smutku, niepokoju
i bezsenności. Zapobieganie samobójstwu w depresji odbywa się poprzez zastosowanie leków zmniejszającej objawy, co w codziennej praktyce klinicznej najczęściej kończy interwencję kryzysową. Dalsze leczenie (psychoterapia) powinna dotyczyć przekonań pacjenta oraz sposobu widzenia przezeń problemu i jego rozwiązań. Ryzyko powtórnej próby samobójczej w istotny sposób zmniejsza promocja zdrowia psychicznego, powszechna edukacja na temat rozpoznawania zagrożeń, rozpoznawania czynników ryzyka i radzenia sobie z sytuacjami stresowymi.
Aby pomóc osobie kluczowe jest nawiązanie kontaktu. Trzeba znaleźć
i poświęcić czas, wysłuchać, nie oceniać, nie komentować. Nie każdy potrafi to zrobić. W takiej sytuacji należy się zwrócić po pomoc do specjalisty - psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry. To samo dotyczy osób po próbach samobójczych. Osoby, które próbę taką przeżyły, zazwyczaj pozostawiane są same sobie. One wymagają pomocy w postaci kompleksowej terapii. Trzeba pamiętać, że ratujemy ludzkie życie, ale problemy, które popchnęły do samobójstwa, nie zniknęły. Nie powinniśmy zostawiać takiej osoby samej. Samobójstwo jest zjawiskiem wstrząsającym, wynikiem dramatycznej decyzji człowieka pogrążonego w cierpieniu
i desperacji. Ofiarą samobójstwa jest nie tylko osoba, która targnęła się na swoje życie, ale także jej bliscy, rodzina, przyjaciele, znajomi, sąsiedzi, lekarze i terapeuci, którzy próbowali pomóc i zapobiec nieszczęściu. Zawsze nasuwa się pytanie, czy można było coś więcej zrobić, czy można było zadziałać inaczej, mądrzej, skuteczniej. Zawsze pojawia się poczucie winy i inne negatywne, trudne emocje np. złość i wstyd. Rodzice, dzieci czy partnerzy do końca życia niosą ciężkie brzemię wątpliwości i myśli, że w kluczowym momencie zawiedli.
Zdarza się, że rzeczywistość nas przerasta, że tracimy nadzieję, że świat stawia zbyt wysokie wymagania, że ogarnia nas mrok i pustka. Zdarza się, że śmierć wydaje się wybawieniem od przytłaczającej codzienności, dlatego też w tegorocznym Światowym Dniu Zdrowia Psychicznego chcemy przekazać przesłanie, że trzeba interesować się ludźmi, którzy znaleźli się w kryzysie. Pomoc może opierać się na szybkim kontakcie z instytucjami do tego powołanymi, które mogą skutecznie rozwiązywać problemy doprowadzające do pojawienia się myśli samobójczych. Na terenie Bielska-Białej są to np. Podbeskidzki Ośrodek Interwencji Kryzysowej, jeden z dwóch Punktów Zgłoszeniowo – Koordynacyjnych Bielskiego Centrum Psychiatrii „Olszówka” lub Izba Przyjęć Bielskiego Centrum Psychiatrii „Olszówka” czy Szpitala Pediatrycznego.
Nade wszystko należy kształtować właściwe postawy społeczne, zrozumienie, tolerancję, życzliwości oraz przeciwdziałać dyskryminacji i stygmatyzacji osób
z problemami psychicznymi, chorych psychicznie, uzależnionych oraz mających za sobą próby samobójcze.
Artykuł został opracowany przez:
lek. med. Grzegorza Wójcika, psychiatrę
